Agnieszka Sosnowska

statystyk, metodolog badań społecznych
strona domowa
Strona główna

Teksty nie tylko socjologiczne


Spis treści:

Recenzje
  1. Promotora
  2. Recenzenta

Strona tytułowa

Wstęp

I.  Partie we współczesnej Polsce
  1. Obowiązujące prawo
  2. Przemiany systemu partyjnego III Rzeczypospolitej. Zmiany prawa a funkcjonowanie partii
    1. Początek transformacji ustrojowej. Ustawa o partiach politycznych z 1990 r.
    2. Wybory parlamentarne w 1991 r.
    3. Wybory parlamentarne w 1993 r.
    4. Ustawa o partiach politycznych z 1997 r.
    5. Wybory parlamentarne w 1997 r.
    6. Ordynacja wyborcza z 2001 r. Finansowanie partii z budżetu państwa
    7. Wybory parlamentarne w 2001 r.
    8. Podsumowanie

II. Metodologia badań
  1. Przedmiot, zakres i charakter badań
  2. Paradygmat humanistyczny
  3. Uzasadnienie wyboru partii
  4. Badanie grupy własnej. Rola wewnętrznego doświadczenia badacza
  5. Techniki jakościowe zastosowane w badaniu
  6. Wywiad swobodny jako technika zdobywania informacji
  7. Dobór respondentów
    1. Unia Wolności
    2. Unia Polityki Realnej
  8. Przebieg badań
    1. obserwacja uczestnicząca
    2. wywiady swobodne
  9. Ocena zebranego materiału. Różnice między danymi uzyskanymi w obu partiach

III. Członkowie partii politycznych
  1. Motywy podejmowania aktywności politycznej
  2. Rola aktywu
  3. Instrumentalizm w polityce. Interesowność i jej rodzaje
  4. Partia: środek czy cel?
  5. Partia jako grupa społeczna. Więź, tożsamość, świadomość społeczna
  6. Swoi i obcy
  7. Liderzy - magnesy i punkty odniesienia
  8. Trwałość partii. Rola postaw członków, mechanizmów psychicznych i zjawisk ponadjednostkowych

IV. Wybrane partie polityczne -
opis organizacji
  1. Unia Wolności
    1. Program, idee, wartości
    2. Nazwa i logo partii
    3. Struktura organizacyjna
    4. Historia partii
    5. Geograficzne zróżnicowanie elektoratu
    6. Wyniki w sondażach opinii publicznej
    7. Struktury w Łodzi
    8. Podsumowanie
  2. Unia Polityki Realnej
    1. Program, idee, wartości
    2. Nazwa i symbole partii
    3. Struktura organizacyjna
    4. Historia partii
    5. Geograficzne zróżnicowanie elektoratu
    6. Wyniki w sondażach opinii publicznej
    7. Struktury w Łodzi
    8. Podsumowanie

V.  Unia Polityki Realnej -
analiza wywiadów
  1. Skąd się biorą członkowie w partii?
    1. Źródła zainteresowania polityką
    2. Zetknięcie się z UPR
    3. Motywy podjęcia działalności
    4. Wstąpienie do partii
  2. Program: normalny kraj
    1. Wolność: niskie podatki, odpowiedzialność za siebie
    2. Własność: podstawa wolności
    3. Sprawiedliwość: silne państwo, proste prawo
    4. Wartości: cywilizacja zachodnia
    5. Cel: realizacja programu
  3. My: członkowie i elektorat partii
    1. Typowy UPR-owiec
    2. Akceptowane zróżnicowanie
    3. Obowiązki członka
    4. Potencjalny elektorat
    5. Liderzy
  4. Potencjalni partnerzy
    1. UPR - jedyna prawica
    2. Liga Polskich Rodzin
    3. Platforma Obywatelska
    4. Prawo i Sprawiedliwość
  5. Oni: przeciwnicy
    1. Największy wróg: socjalizm
    2. Sojusz Lewicy Demokratycznej i Socjaldemokracja Polska
    3. Unia Pracy i Polska Partia Socjalistyczna
    4. Inni przeciwnicy
  6. Byliśmy, jesteśmy... Będziemy?
    1. Trwałość partii i jej programu
    2. Misja: propagowanie idei
    3. Inne osiągnięcia
    4. Razem czy osobno? Opinie o koalicjach wyborczych
    5. "Wady to ma jak każda organizacja..."
    6. Widoki na przyszłość
  7. Związanie z partią
    1. Zyski z działalności
    2. Ponoszone koszty
    3. Przyczyny występowania z partii
    4. Lojalność wobec partii

VI. Unia Wolności - analiza wywiadów
  1. Skąd się biorą członkowie w partii?
    1. Źródła zainteresowania polityką
    2. Partia przełomu: demokratyzacja i Mazowiecki
    3. Inne motywy podjęcia działalności
  2. Wyróżniki Unii Wolności
    1. Program...?
    2. Ludzie Unii Wolności
    3. Propaństwowość
    4. Styl prowadzenia polityki
  3. My: członkowie i elektorat partii
    1. Typowy unita
    2. Akceptowane zróżnicowanie
    3. Obowiązki członka
    4. Potencjalny elektorat
    5. Liderzy
  4. Oni: przeciwnicy
    1. Samoobrona
    2. Liga Polskich Rodzin
    3. Inne partie
  5. Potencjalni partnerzy
    1. Platforma Obywatelska
    2. Między lewicą a prawicą
  6. Świetna przeszłość - i co dalej?
    1. Osiągnięcia: od PRL do UE
    2. Popełnione błędy
    3. KLD: nieudane małżeństwo
    4. Przywiązanie do szyldu
    5. "I ty, Unijo rozedrgana..."
    6. Widoki na przyszłość
  7. Związanie z partią
    1. Zyski z działalności
    2. Ponoszone koszty
    3. Przyczyny występowania z partii
    4. Lojalność wobec partii

VII. Podsumowanie
  1. Zainteresowanie polityką i motywy wstąpienia do partii
  2. Czynniki integrujące członków partii
  3. Istnienie mimo niepowodzeń

Aneks

Bibliografia



ściągnij w formacie pdf
poprzedni rozdział: VI. Unia Wolności - analiza wywiadów

VII. Podsumowanie



Niniejsza praca została poświęcona opisowi słabych partii z perspektywy definicji grupy społecznej - zbiorowości osób połączonych więzią na bazie zespołu wspólnych wartości i poczuciu odrębności od innych grup.153 Partia polityczna jako dobrowolna grupa społeczna zawdzięcza bowiem swoje istnienie chęci ludzi do działalności w niej. Członkowie jako podstawa istnienia są szczególnie ważni dla słabych ugrupowań, mających skromne możliwości finansowe i rzadko obecnych w mediach.

Analizując wypowiedzi moich rozmówców, starałam się znaleźć odpowiedzi na następujące pytania: Jakie czynniki skłaniają ludzi do działalności w słabych partiach politycznych, mimo że partie silniejsze dają większą szansę odniesienia sukcesu? Jakie ludzkie potrzeby są zaspokajane przez uczestnictwo w takich partiach? Jakie są czynniki integrujące członków partii, jaką rolę odgrywa program, identyfikacja z przywódcami, wspólne wartości? Na jakich podstawach budowana jest społeczna świadomość członków partii, poczucie więzi z grupą i jej członkami? W jaki sposób działacze odnoszą się do innych partii, dlaczego (czy) opowiadają się za utrzymywaniem samodzielności własnego ugrupowania? Odpowiedzi na te pytania dają równocześnie odpowiedź na pytanie podstawowe, zawarte w tytule pracy, o źródła trwałości słabych partii politycznych.154



1. Zainteresowanie polityką i motywy wstąpienia do partii

Zarówno członkowie Unii Wolności, jak i członkowie Unii Polityki Realnej, często podkreślają znaczenie domu rodzinnego jako czynnika rozwoju zainteresowań politycznych.155 Postawy i poglądy moich rozmówców kształtowały się na ogół w kontaktach z najbliższymi, w codziennych rozmowach. W rodzinach znaleźli się działacze przedwojennych stronnictw politycznych, a nawet jeden członek władz PRL. Kilkoro członków Unii Wolności wspomniało o udziale ojca bądź starszych braci w Armii Krajowej. Wymieniana jest też opozycyjna stacja radiowa "Wolna Europa" jako ważne źródło nieocenzurowanej wiedzy. Członkowie obu partii podkreślają swój negatywny stosunek do PRL, część z nich - szczególnie w UW - działała w organizacjach opozycyjnych, przede wszystkim w "Solidarności". Co charakterystyczne, o "kombatanckiej" przeszłości swojej rodziny i - siłą rzeczy - własnej nie wspominają młodsi członkowie obu partii; są to kwestie istotne dla średniego i starszego pokolenia.

Członków UW i UPR różnicują natomiast przyczyny wyboru partii. W przypadku Unii Wolności dominującym czynnikiem jest poparcie dla Tadeusza Mazowieckiego, założyciela i pierwszego lidera Unii Demokratycznej. Dla członków UPR osoba lidera również jest istotna - jednak główną rolę odgrywa nie sama jego postać, lecz popularyzowane przez niego poglądy.156 Członkowie UW często kierują się chęcią okazania lojalności wobec partii i polityków, do których mają zaufanie, zwłaszcza w obliczu porażki. Dla członków UPR najważniejszą kwestią jest program odpowiadający własnym poglądom, wstąpienie do partii jest konsekwencją rozwoju zainteresowania polityką i nasilającego się buntu wobec rzeczywistości społeczno-gospodarczej.157

Częstym motywem wstępowania do obu partii jest chęć przebywania z ludźmi mającymi zbliżone poglądy i wyznającymi podobne wartości (motyw afiliatywny). Partia jest grupą atrakcyjną aksjologicznie - utwierdza jednostkę w przekonaniu, że to co myśli, jest słuszne i właściwe, a co więcej - pomaga szerzyć te poglądy.158

Członkowie obu partii jako motyw wstąpienia do nich wymieniają chęć wpływu na rzeczywistość kraju.159 Dla wieloletnich członków UW, którzy zaangażowali się w działalność jeszcze w czasach Solidarności, ROAD i Unii Demokratycznej, była to chęć uczestniczenia i wsparcia zachodzących w Polsce przemian. Członkowie UPR uznają te zmiany za niewystarczające, bądź nawet za idące w niewłaściwym kierunku. Mamy więc do czynienia z motywacją zadaniową - zaangażowaniem na rzecz wcielania w życie własnej wizji porządku społecznego. W tym wypadku partia jest traktowana instrumentalnie, jako organizacja pozwalająca na wspieranie pożądanych zmian. W wypowiedziach członków obu partii można dostrzec elementy interesowności w jej szerokim rozumieniu: przedstawicielską (działalność w interesie grupy, z której się wywodzą - prywatnych przedsiębiorców, inteligencji) oraz w znaczeniu uniwersalnym (na rzecz swoją i uogólnionych innych, Polaków), a także interesowność niematerialną (czyste sumienie, spełniony obowiązek). Tylko jedna osoba, i to na marginesie, wspomniała o chęci samorealizacji w polityce, a więc motywach ambicjonalnych.



2. Czynniki integrujące członków partii

Czynnikiem, który integruje partie polityczne, jest wspólnota przekonań, wierzeń, wartości, światopoglądu i świadomość podzielania ich z innymi członkami grupy, a więc zjawisko określane jako świadomość społeczna bądź tożsamość zbiorowa.160 Obejmuje ona również takie elementy, jak pożądana wizja ładu społecznego zawarta w programie partii, odwoływanie się do tradycji ugrupowania i jego przywódców, stosunek do ważnych wydarzeń i procesów zachodzących w kraju. Bardzo istotne jest również określenie miejsca własnej partii w przestrzeni politycznej i wobec innych ugrupowań, gdyż poczucie odrębności od innych jest jedną z cech definicyjnych grupy społecznej. Własną tożsamość określamy bowiem nie tylko w kategoriach pozytywnych - "kim jesteśmy", ale również w negatywnych - "kim nie jesteśmy".161

•  Program162

Program jest czynnikiem, który stanowi o tożsamości Unii Polityki Realnej. Jest on najczęściej wymienianą zaletą partii, łączy członków partii niezależnie od - stosunkowo niewielkich zresztą, zwłaszcza w łódzkim środowisku - różnic w kwestiach światopoglądowych. Członków różnią nie tyle same poglądy, co rozłożenie akcentów między poszczególnymi aspektami. Wszyscy członkowie UPR potrafili wymienić podstawowe cechy programu i odwołać się do najważniejszych wartości, na których on się opiera.

Inaczej jest w przypadku Unii Wolności. Członkowie tej partii często mają kłopoty z określeniem programu własnego ugrupowania, niejednokrotnie stwierdzają, że takiego programu po prostu nie ma. Jeśli już mówią o konkretach - to raczej formułując postulaty określające co powinno się w tym programie znajdować. Na to, iż program nie stanowi czynnika integrującego UW, wskazuje również znaczne zróżnicowanie członków tej partii zarówno w kwestiach światopoglądowych, jak i związanych z gospodarką. Moi rozmówcy zauważali jednak, iż takie zróżnicowanie wewnętrzne partii jest jej cechą charakterystyczną, a nawet określali je jako zaletę.

•  Styl uprawiania polityki

Kwestią, na którą tylko w niewielkim stopniu zwracano uwagę w Unii Polityki Realnej, a która była silnie eksponowana przez członków Unii Wolności,163 jest sposób uprawiania polityki. Działacze obu partii odżegnują się od populizmu i składania wyborcom pustych obietnic, choć przyznają, że utrudnia to uzyskanie wysokiego poparcia.

Działacze UW często wymieniają nastawienie propaństwowe jako cechę wyróżniającą ich partię na polskiej scenie politycznej.164 Polega ono przede wszystkim na gotowości do podejmowania niepopularnych decyzji o długofalowych skutkach, mimo ryzyka utraty głosów wyborców, a także działaniu w interesie ogółu, a nie wąskich grup społecznych. Ważnymi elementami charakteryzującymi Unię Wolności są również kultura, rozsądek, umiarkowanie, odpowiedzialność, poszanowanie prawa.

•  Historia i tradycja partii

Zarówno działacze UPR, jak i UW podkreślają znaczenie tradycji i trwałości swoich ugrupowań. Dla członków Unii Polityki Realnej istotna jest przede wszystkim niezmienność programu, wierność głoszonym ideom, to, że "partia od 15 lat mówi to samo".165 UPR-owcy dystansują się od przemian, jakie miały miejsce w Polsce w ciągu ostatnich 15 lat, negatywnie oceniają układ okrągłostołowy, zaznaczają swoją opozycyjność wobec panującego porządku społeczno-politycznego.166

Działacze Unii Wolności przywiązują dużą wagę do solidarnościowych korzeni własnego ugrupowania. Momentem przełomowym, w dużej mierze określającym tożsamość polityczną członków ugrupowania, był koniec lat 80. - czerwcowe wybory w 1989 roku, powstanie rządu Tadeusza Mazowieckiego i późniejsze wybory prezydenckie.167 Unici utożsamiają się z ówczesnymi przemianami systemowymi, uważają je za sukces ludzi związanych z ich ugrupowaniem, podobnie jak późniejszą integrację Polski ze strukturami europejskimi - NATO i UE.168

•  Liderzy partii

Przywódcy partii nadają jej "ludzkie oblicze", są wizytówkami ugrupowania, ukonkretniają abstrakcyjne idee i program. Charyzmatyczni liderzy często bywają magnesami przyciągającymi do partii wyborców i nowych członków.169

Znani politycy Unii Wolności stanowią istotny punkt odniesienia dla szeregowych członków partii.170 Moi rozmówcy często podkreślali szacunek i zaufanie, jakim obdarzają własnych liderów. UW, jako partia, która przez wiele lat cieszyła się licznym klubem parlamentarnym, ma w swoich szeregach wielu znanych ludzi, którzy wymieniani byli przez moich rozmówców jako ważni dla partii. Szczególne miejsce wśród nich zajmują Tadeusz Mazowiecki i Bronisław Geremek - eksperci Solidarności, współtwórcy Okrągłego Stołu i przemian systemowych, założyciele Unii Demokratycznej.

Członkowie Unii Polityki Realnej pytani o polityków najważniejszych dla ugrupowania, podają nazwiska ojców-założycieli partii: Stefana Kisielewskiego, Janusza Korwina-Mikke i Stanisława Michalkiewicza.171 Odgrywają oni szczególną rolę jako ideolodzy kształtujący linię programową partii i propagujący jej idee wśród szerszej publiczności.

•  Wrogowie

Istnienie wspólnego zewnętrznego wroga sprzyja integracji grupy, wymaga mobilizacji, dyscypliny i współdziałania.172 Takim wrogiem dla partii politycznej może być inne ugrupowanie, ale także konkretne zjawiska czy poglądy.

Elementem, który najbardziej zraża członków Unii Polityki Realnej do innych ugrupowań jest socjalizm.173 Radykalizm w tej kwestii jest przyczyną określania własnej partii jako "jedynej prawicy" na polskiej scenie politycznej, gdyż inne ugrupowania, określane potocznie jako prawicowe, wprawdzie mają konserwatywny światopogląd, lecz na ogół również socjalistyczne wizje funkcjonowania gospodarki. Działacze UPR stanowczo sprzeciwiają się również lewicowemu liberalnemu światopoglądowi.

Z powyższych przyczyn członkowie UPR proszeni o wskazanie najdalszej partii wymieniają Polską Partię Socjalistyczną, Unię Pracy, Socjaldemokrację Polską i Sojusz Lewicy Demokratycznej. Te partie są najczęściej wskazywane jako ugrupowania z przeciwnego bieguna sceny politycznej. O ile jeszcze w przypadku PPS i UP działacze UPR wskazują idealistyczne podejście do polityki jako element w pewnym sensie zbliżający te dwie partie do UPR, o tyle SdPl i SLD są postrzegane jednoznacznie negatywnie.

Działacze Unii Wolności jako partie najbardziej odległe od własnej jednoznacznie wskazują Samoobronę i Ligę Polskich Rodzin.174 Obu partiom wytykany jest przede wszystkim radykalizm i populizm, cyniczne wykorzystywanie złej sytuacji ludzi, postawa roszczeniowa wobec państwa. Dodatkowo w programie Samoobrony unici widzą poważne zagrożenie dla sytuacji gospodarczej kraju, natomiast głównym zarzutem pod adresem LPR jest niechęć do współpracy z Zachodem i nietolerancja światopoglądowa. Unici nie widzą żadnych możliwości współpracy z tymi partiami.

Członków UW dzieli natomiast postawa wobec Sojuszu Lewicy Demokratycznej.175 W tym wypadku czynnikiem, który oddala te ugrupowania od siebie, są korzenie - Unia jednoznacznie odwołuje się do tradycji Solidarnościowych, natomiast SLD jest postrzegany jako bezpośredni kontynuator PZPR, a więc przedstawiciel systemu, z którym ludzie UW walczyli. Ponadto część moich rozmówców podkreśla różnice programowe (zwłaszcza w kwestiach gospodarczych). Inni jednak zwracają uwagę na pragmatyzm Sojuszu, który sprzyja współpracy, w przeciwieństwie do zradykalizowanej i zideologizowanej prawicy.

•  Autostereotyp i stereotypy obcych

Mechanizmem psychologicznym sprzyjającym utrzymywaniu spójności grupy społecznej, w tym także partii politycznej, jest dzielenie ludzi na swoich i obcych, podobnych do mnie i odmiennych. Z procesem tym związane jest powstawanie stereotypów przedstawicieli grupy własnej i grup obcych.176

Jako że stereotyp z definicji jest uproszczoną wizją rzeczywistości, łatwiej powstaje w odniesieniu do grup obcych, nieznanych bliżej, niż w odniesieniu do grupy własnej. Tak też i moim rozmówcom łatwiej przychodziło opisać "typowego członka" partii przeciwników, niż partii własnej; w tym drugim przypadku często zwracano uwagę na wewnętrzne zróżnicowanie własnego ugrupowania.177 Działacze UPR dość często niechętnie podchodzili do formułowania upraszczających opisów również w odniesieniu do obcych partii.178

Przy porównaniu autostereotypów członków grupy własnej i stereotypów członków grup obcych formułowanych przez działaczy obu partii, najbardziej charakterystyczne jest przekonanie o własnej wyższości intelektualnej i moralnej. Wartością jest wykształcenie, bezinteresowna chęć pracy na rzecz kraju. Członkowie UPR podkreślają samodzielność myślenia, indywidualizm, zaradność w życiu oraz przywiązanie do programu własnej partii. Członków UW w ich przekonaniu cechują również szerokie horyzonty, tolerancja, kultura osobista; nie są jednak oni definiowani poprzez odniesienie do programu partii. W podobny sposób, jak członkowie własnej partii, opisywany jest również elektorat własnego ugrupowania.179

Z drugiej strony członkowie innych partii to albo - zwłaszcza w przypadku ugrupowań o silnej pozycji - cyniczni karierowicze, albo ludzie niewykształceni, niesamodzielni, dający się oszukiwać i wykorzystywać demagogom. Dla członków Unii Wolności charakterystyczny jest dodatkowo silny negatywny emocjonalny stosunek do Samoobrony; w tym wypadku dają o sobie znać stereotypy klasowe (inteligencja kontra chłopi lub proletariat).

•  Potencjalni partnerzy

O tożsamości danego ugrupowania wiele mówi również określenie potencjalnych partnerów, a więc partii, z którymi - mimo różnic - możemy współpracować, gdyż mamy pewne punkty wspólne. Istotny jest również zakres, w jakim jesteśmy gotowi na współpracę.

Działacze UPR są niechętni kompromisom, które zmuszałyby do rezygnacji z własnych poglądów. Nie odżegnują się kategorycznie od współpracy z innymi ugrupowaniami - ale nie może ona pociągać za sobą znacznych ustępstw, warunkiem jest możliwość realizacji własnego programu gospodarczego w jak najszerszym zakresie.180 Zestawienie dwóch charakterystycznych cech UPR: liberalizmu gospodarczego i konserwatyzmu w kwestiach społeczno-światopoglądowych, uniemożliwia praktycznie temu ugrupowaniu połączenie się z inną obecnie działającą partią bez narażania się na poważne konflikty wewnętrzne, a nawet rozłam. Działacze UPR niejednokrotnie mieli problemy ze wskazaniem partii najbardziej zbliżonej do własnej.181 Partia najbliższa pod względem światopoglądowym - Liga Polskich Rodzin - ma zbyt socjalizujące podejście do ekonomii; z drugiej strony, partia najbliższa pod względem kwestii gospodarczych - Platforma Obywatelska - jest postrzegana jako ugrupowanie niewiarygodne, populistyczne, w dodatku w znacznym stopniu niepewne pod względem moralnym. Lepsze perspektywy współpracy widoczne są w przypadku LPR, gdyż jej młodzi członkowie skłaniają się jednak do liberalnych rozwiązań w gospodarce.

Charakterystyczną cechą Unii Wolności jako partii centrowej, wymienianą przez moich rozmówców, jest możliwość współpracy z ugrupowaniami zarówno z lewej, jak i z prawej strony sceny politycznej.182 Jako potencjalni partnerzy wymienianych jest kilka partii, od SLD po PiS. Najbliższą, wskazywaną niemal przez wszystkich członków UW, jest Platforma Obywatelska. Jednak Unici - podobnie jak członkowie UPR - prezentują nieufną postawę wobec tego ugrupowania, wzmocnioną dodatkowo przez fakt, iż rozłam w UW, na skutek którego powstała PO, postrzegany jest jako zdrada. Unię i Platformę zbliża przede wszystkim stosunek do spraw gospodarczych. Moi rozmówcy są na ogół przekonani, że Unia jest skazana na współpracę z PO w przyszłym Sejmie.

Zwraca uwagę fakt, iż członkowie UPR, mówiąc o sprawach odróżniających ich partię od ugrupowań najbliższych, skupiają się przede wszystkim na kwestiach określonych w programie partii. Natomiast w wypowiedziach działaczy UW, dotyczących stosunku do bliskich politycznie ugrupowań, na ogół dominują emocje - kategorie sympatii i antypatii, zaufania i nieufności.



3. Istnienie mimo niepowodzeń

•  Przekonanie o potrzebie istnienia i odrębności

Zarówno moi rozmówcy z UW, jak i UPR wykazują przywiązanie do szyldu własnych partii, cenią ich tradycje, chwalą trwałość.183 Jeśli nawet są zwolennikami zawiązania koalicji wyborczej ułatwiającej znalezienie się w parlamencie, przeciwni są rozwiązywaniu własnego ugrupowania, opowiadają się za jego dalszym istnieniem, uważają, że jest ono potrzebne na polskiej scenie politycznej.

Członkowie UPR podkreślają unikalność programu własnej partii, zwracają uwagę na to, iż są promotorami pewnych rozwiązań; podstawowym celem jest realizacja programu, natomiast to, kto ten program zrealizuje, jest już kwestią drugorzędną.184 Swoją szansę upatrują w działaniach długofalowych, nastawionych na edukację społeczeństwa, popularyzację idei konserwatywno-liberalnych. Taka strategia, w przekonaniu moich rozmówców, prędzej czy później powinna zaprocentować. Natomiast związanie się z kimś na stałe mogłoby rozmydlić program UPR i groziłoby zapomnieniem o istotnych postulatach. UPR-owcy nie wykluczają jednak koalicji wyborczej z inną partią, jeśli mogłoby to przynieść mandaty poselskie, gdyż posiadanie swoich przedstawicieli w Sejmie daje większe możliwości propagowania programu.

Działacze Unii Wolności z dumą mówią o osiągnięciach, jakie stały się udziałem partii w ciągu kilkunastu lat demokracji. Uważają, że krajowi potrzebna jest partia umiarkowana, o nastawieniu propaństwowym, skupiająca uczciwych i kompetentnych polityków. Według moich rozmówców, UW ma duże szanse na wejście do Sejmu w najbliższych wyborach, należy zatem ubiegać się o poparcie wyborców samodzielnie i pod własnym szyldem.185

•  Bilans zysków i strat z działalności

Istotną przyczyną pozostawania w dobrowolnej grupie społecznej, jaką jest partia polityczna, jest zaspokajanie potrzeb jednostki. Dodatni bilans zysków i strat w tej dziedzinie utrzymuje chęć do dalszego działania.186

Członkowie UW i UPR widzą wiele korzyści ze swojej obecności w partii.187 Najważniejszym są kontakty międzyludzkie, a więc zaspokajanie potrzeby przynależności społecznej, poczucia wspólnoty; uczestnictwo ma tutaj charakter autoteliczny. Przebywanie z innymi ludźmi utwierdza jednostkę w wyznawanych wartościach, potwierdza słuszność własnych przekonań - jest to czynnik szczególnie istotny dla członków UPR. W przypadku członków UW można też prawdopodobnie mówić o podnoszeniu własnej samooceny poprzez kontakt z cenionymi ludźmi.

Inną ważną sprawą, zwłaszcza dla działaczy UPR, jest poczucie realizacji ideowej: propagowanie własnych poglądów, dążenie do realizacji programu; daje to też poczucie spełnionego obowiązku, przekonanie, że pracując na rzecz programu, działa się na rzecz poprawy funkcjonowania państwa. Część działaczy obu ugrupowań stwierdzała, że funkcjonując w partii mają możliwość wpływu na rzeczywistość, realizują potrzebę aktywności społecznej. Młodzi członkowie UPR jako jedną z korzyści wynoszoną z działalności w partii, wymieniają zdobywanie doświadczenia, które zapewne będzie im przydatne w przyszłym życiu.

Ceną za to wszystko jest przede wszystkim utrata wolnego czasu. Nieliczni członkowie partii wspominają o kosztach finansowych, a także o stresie. Jednak niemal wszyscy moi rozmówcy stwierdzają, że zyski z działalności przewyższają jej koszty.188

•  Czynniki frustrujące

Jakie są powody występowania z partii? Zadając respondentom to pytanie miałam nadzieję, iż spełni ono w jakimś stopniu funkcję projekcyjną, pozwoli pośrednio dowiedzieć się czegoś o obawach i frustracjach tych członków, którzy mimo wszystko pozostali w organizacji.189

Działacze obu ugrupowań jako przyczynę występowania członków najczęściej wymieniają chęć robienia własnej kariery, realizowania ambicji politycznych. Partia o niskim poparciu społecznym nie daje takich możliwości. Osoby rezygnujące z takich pobudek są na ogół bardzo krytycznie oceniane przez tych, którzy zostali.

Kolejnym istotnym czynnikiem jest utrata wiary we własne ugrupowanie, przekonanie, że energia inwestowana w działalność jest marnotrawiona i że w innym ugrupowaniu można zrobić więcej dla kraju. Członkowie często czują się zmęczeni i sfrustrowani brakiem widocznych efektów prowadzonych działań.

Rzadziej wymienianymi powodami występowania z partii są wewnętrzne konflikty, brak czasu, rozczarowanie lub znudzenie działalnością. Członkowie UPR dodają jeszcze niestałość poglądów.

•  Lojalność, wierność, inercja190

W wypowiedziach moich rozmówców niejednokrotnie pojawia się też kalkulacja będąca wyrazem "lojalności transakcyjnej".191 Fakt, iż członkowie UPR i UW pozostają w partii, jest na ogół spowodowany tym, że bilans zysków i strat wypada pozytywnie - działalność daje satysfakcję przewyższającą ponoszone koszty. Niektórzy liczą się z możliwością odejścia w przypadku kolejnych przegranych, ale ciągle mają nadzieję, że jednak uda się we własnej partii, prędzej czy później, osiągnąć sukces.

Niektórzy członkowie - zwłaszcza z UPR - mówią o braku alternatywy: program ich partii jest jedynym, z którym mogą się identyfikować, dlatego też nie mogą podjąć działalności w żadnym innym ugrupowaniu.

Dla członków Unii Wolności charakterystyczna jest postawa wierności na dobre i na złe, umotywowana moralną oceną takiej postawy, często mająca jednak podłoże w pewnej inercji, niechęci do zmian; istotne jest także poczucie solidarności z innymi członkami partii. Wierność wobec własnego ugrupowania bywa też związana z głęboką wiarą w słuszność głoszonych poglądów, zarówno UW, jak i UPR.

Moi rozmówcy pytani o ewentualne przystąpienie do innej partii w wypadku rozwiązania własnego ugrupowania, na ogół stwierdzają, iż nie widzą - przynajmniej na razie - takiej możliwości. Niektórzy UPR-owcy wymieniają jednak PO, LPR lub PiS, a członkowie UW - PO lub SdPl. Inni wyrażają przekonanie, iż na miejscu rozwiązanej partii powstałaby nowa, chcąca kontynuować jej tradycje - i właśnie do niej najchętniej by wstąpili.


* * *


W ciągu kilkunastu lat od ustanowienia demokracji w III Rzeczypospolitej powstało wiele publikacji poświęconych partiom politycznym. Autorzy skupiali się jednak przede wszystkim na partiach silnych, mających liczną reprezentację w Sejmie, nie zwracano natomiast większej uwagi na partie pozaparlamentarne, funkcjonujące na marginesie życia politycznego. Tymczasem, jak okazało się to w ciągu ostatnich kilku lat, polska scena polityczna nadal jest bardzo niestabilna. W ciągu jednej kadencji parlamentu układ sił potrafi się całkowicie przeobrazić i trudno przewidzieć, czy partia obecnie mająca swoich reprezentantów w sejmowych ławach, będzie ich miała również za cztery lata, ani też czy partia obecnie znajdująca się poza parlamentem, nie wejdzie do niego w wyniku kolejnych wyborów.

Zadaniem niniejszej pracy było opisanie tego zaniedbanego nieco w socjologii fragmentu rzeczywistości politycznej, jaką jest świat słabych partii politycznych, przedstawienie mechanizmów, dzięki którym jego istnienie jest możliwe. W pracy zostały zawarte portrety dwóch partii i ich członków, ugrupowań o odmiennych historiach, ideologiach i programach, które na skutek decyzji wyborców znalazły się w podobnej sytuacji, wypadły z głównego nurtu życia politycznego. Mimo to ludzie tworzący te partie nadal chcą działać w ich ramach i na ich rzecz, uważają że są one potrzebne na politycznej arenie, że mogą odegrać pozytywną rolę - i nie są w tym poczuciu osamotnieni, gdyż pewne poparcie dla tych ugrupowań nadal jest rejestrowane w sondażach opinii publicznej, a same partie mają stosunkowo liczną i aktywną bazę członkowską.

Eksploratorski charakter przeprowadzonych badań oraz zastosowane jakościowe podejście do problematyki słabych partii politycznych zaowocowały obszernym materiałem, który starałam się zaprezentować w sposób możliwie rzetelny i usystematyzowany. Zgodnie z postulatami socjologii humanistycznej pragnęłam ułatwić czytelnikom zrozumienie społecznego zjawiska poprzez zrozumienie tworzących je jednostek, przy jednoczesnym wychwyceniu ogólniejszych prawidłowości. Moim celem było stworzenie jak najbardziej pełnego i wiernego portretu Unii Wolności oraz Unii Polityki Realnej - partii, które być może nie powiedziały jeszcze ostatniego słowa. Aneks

Bibliografia

Recenzje pracy



Przypisy

153 por. część III.5. pracy wróć

154 por. część II.1. pracy wróć

155 por. części III.1., V.1. i VI.1. pracy wróć

156 por. części III.7., V.3.e., VI.1.b. i VI.3.e. pracy wróć

157 por. części V.1.c. i V.2. pracy wróć

158 por. części III.1., V.1.c. i VI.1.c. pracy wróć

159 j.w. wróć

160 por. część III.5. pracy wróć

161 por. części III.6. i III.7. pracy wróć

162 por. części V.2. i VI.2.a. pracy wróć

163 por. część VI.2.d. pracy wróć

164 por. część VI.2.c. pracy wróć

165 por. część V.6.a. pracy wróć

166 por. część V.2.e. pracy wróć

167 por. część VI.1.b. pracy wróć

168 por. część VI.6.a. pracy wróć

169 por. część III.7. pracy wróć

170 por. część VI.2.b. pracy wróć

171 por. część V.3.e. pracy wróć

172 por. część III.6. pracy wróć

173 por. część V.5. pracy wróć

174 por. część VI.4. pracy wróć

175 por. część VI.5.b. pracy wróć

176 por. część III.6. pracy wróć

177 por. części V.3.a. i VI.3.a. pracy (autostereotypy) oraz V.5. i VI.4. pracy (stereotypy obcych). wróć

178 Niewykluczone, iż przyczyną tej różnicy między osobami z UW i UPR był inny sposób doboru respondentów (por. część II.7. pracy). Moi rozmówcy z UPR w przeciwieństwie do rozmówców z UW to ścisły aktyw partii, a więc osoby, które mają wiele okazji do spotkania członków innych ugrupowań i zweryfikowania swoich wyobrażeń. wróć

179 por. części V.3.d. i VI.3.d. pracy wróć

180 por. części V.4. i V.6.d. pracy wróć

181 por. część V.4.a. pracy wróć

182 por. część VI.5. pracy wróć

183 por. części III.8., V.6.a. i VI.6.d. pracy wróć

184 por. części V.2.e. i V.6.b. pracy wróć

185 por. część VI.6.f. pracy wróć

186 por. części III.1. i III.8. pracy wróć

187 por. części III.1., V.7.a. i VI.7.a. pracy wróć

188 por. części V.7.b. i VI.7.b. pracy wróć

189 por. części V.7.c., V.7.d., VI.7.c. i VI.7.d. pracy wróć

190 por. części V.7.d. i VI.7.d. pracy wróć

191 por. część III.8. pracy wróć

Valid HTML 4.01 Transitional Poprawny CSS!
Agnieszka Sosnowska
asosnowska@asosnowska.pl
Stronę najlepiej oglądać w rozdzielczości 1024x768px lub wyższej Pajączek - polski edytor HTML, CSS, PHP, XTHML, JavaScript, RSS. Wbudowany FTP, galerie, wysiwyg, kursy!