Agnieszka Sosnowska

statystyk, metodolog badań społecznych
strona domowa
Strona główna

Teksty nie tylko socjologiczne


Spis treści:

Recenzje
  1. Promotora
  2. Recenzenta

Strona tytułowa

Wstęp

I.  Partie we współczesnej Polsce
  1. Obowiązujące prawo
  2. Przemiany systemu partyjnego III Rzeczypospolitej. Zmiany prawa a funkcjonowanie partii
    1. Początek transformacji ustrojowej. Ustawa o partiach politycznych z 1990 r.
    2. Wybory parlamentarne w 1991 r.
    3. Wybory parlamentarne w 1993 r.
    4. Ustawa o partiach politycznych z 1997 r.
    5. Wybory parlamentarne w 1997 r.
    6. Ordynacja wyborcza z 2001 r. Finansowanie partii z budżetu państwa
    7. Wybory parlamentarne w 2001 r.
    8. Podsumowanie

II. Metodologia badań
  1. Przedmiot, zakres i charakter badań
  2. Paradygmat humanistyczny
  3. Uzasadnienie wyboru partii
  4. Badanie grupy własnej. Rola wewnętrznego doświadczenia badacza
  5. Techniki jakościowe zastosowane w badaniu
  6. Wywiad swobodny jako technika zdobywania informacji
  7. Dobór respondentów
    1. Unia Wolności
    2. Unia Polityki Realnej
  8. Przebieg badań
    1. obserwacja uczestnicząca
    2. wywiady swobodne
  9. Ocena zebranego materiału. Różnice między danymi uzyskanymi w obu partiach

III. Członkowie partii politycznych
  1. Motywy podejmowania aktywności politycznej
  2. Rola aktywu
  3. Instrumentalizm w polityce. Interesowność i jej rodzaje
  4. Partia: środek czy cel?
  5. Partia jako grupa społeczna. Więź, tożsamość, świadomość społeczna
  6. Swoi i obcy
  7. Liderzy - magnesy i punkty odniesienia
  8. Trwałość partii. Rola postaw członków, mechanizmów psychicznych i zjawisk ponadjednostkowych

IV. Wybrane partie polityczne -
opis organizacji
  1. Unia Wolności
    1. Program, idee, wartości
    2. Nazwa i logo partii
    3. Struktura organizacyjna
    4. Historia partii
    5. Geograficzne zróżnicowanie elektoratu
    6. Wyniki w sondażach opinii publicznej
    7. Struktury w Łodzi
    8. Podsumowanie
  2. Unia Polityki Realnej
    1. Program, idee, wartości
    2. Nazwa i symbole partii
    3. Struktura organizacyjna
    4. Historia partii
    5. Geograficzne zróżnicowanie elektoratu
    6. Wyniki w sondażach opinii publicznej
    7. Struktury w Łodzi
    8. Podsumowanie

V.  Unia Polityki Realnej -
analiza wywiadów
  1. Skąd się biorą członkowie w partii?
    1. Źródła zainteresowania polityką
    2. Zetknięcie się z UPR
    3. Motywy podjęcia działalności
    4. Wstąpienie do partii
  2. Program: normalny kraj
    1. Wolność: niskie podatki, odpowiedzialność za siebie
    2. Własność: podstawa wolności
    3. Sprawiedliwość: silne państwo, proste prawo
    4. Wartości: cywilizacja zachodnia
    5. Cel: realizacja programu
  3. My: członkowie i elektorat partii
    1. Typowy UPR-owiec
    2. Akceptowane zróżnicowanie
    3. Obowiązki członka
    4. Potencjalny elektorat
    5. Liderzy
  4. Potencjalni partnerzy
    1. UPR - jedyna prawica
    2. Liga Polskich Rodzin
    3. Platforma Obywatelska
    4. Prawo i Sprawiedliwość
  5. Oni: przeciwnicy
    1. Największy wróg: socjalizm
    2. Sojusz Lewicy Demokratycznej i Socjaldemokracja Polska
    3. Unia Pracy i Polska Partia Socjalistyczna
    4. Inni przeciwnicy
  6. Byliśmy, jesteśmy... Będziemy?
    1. Trwałość partii i jej programu
    2. Misja: propagowanie idei
    3. Inne osiągnięcia
    4. Razem czy osobno? Opinie o koalicjach wyborczych
    5. "Wady to ma jak każda organizacja..."
    6. Widoki na przyszłość
  7. Związanie z partią
    1. Zyski z działalności
    2. Ponoszone koszty
    3. Przyczyny występowania z partii
    4. Lojalność wobec partii

VI. Unia Wolności - analiza wywiadów
  1. Skąd się biorą członkowie w partii?
    1. Źródła zainteresowania polityką
    2. Partia przełomu: demokratyzacja i Mazowiecki
    3. Inne motywy podjęcia działalności
  2. Wyróżniki Unii Wolności
    1. Program...?
    2. Ludzie Unii Wolności
    3. Propaństwowość
    4. Styl prowadzenia polityki
  3. My: członkowie i elektorat partii
    1. Typowy unita
    2. Akceptowane zróżnicowanie
    3. Obowiązki członka
    4. Potencjalny elektorat
    5. Liderzy
  4. Oni: przeciwnicy
    1. Samoobrona
    2. Liga Polskich Rodzin
    3. Inne partie
  5. Potencjalni partnerzy
    1. Platforma Obywatelska
    2. Między lewicą a prawicą
  6. Świetna przeszłość - i co dalej?
    1. Osiągnięcia: od PRL do UE
    2. Popełnione błędy
    3. KLD: nieudane małżeństwo
    4. Przywiązanie do szyldu
    5. "I ty, Unijo rozedrgana..."
    6. Widoki na przyszłość
  7. Związanie z partią
    1. Zyski z działalności
    2. Ponoszone koszty
    3. Przyczyny występowania z partii
    4. Lojalność wobec partii

VII. Podsumowanie
  1. Zainteresowanie polityką i motywy wstąpienia do partii
  2. Czynniki integrujące członków partii
  3. Istnienie mimo niepowodzeń

Aneks

Bibliografia



ściągnij w formacie pdf
poprzedni rozdział: Wstęp

I. Partie we współczesnej Polsce.



1. Obowiązujące prawo

Warunki funkcjonowania partii politycznych są w Polsce określone przez ustawę o partiach politycznych oraz ordynacje wyborcze.


W ustawie o partiach politycznych z 27. czerwca 1997 roku czytamy: "Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej".8 Opiera swoją działalność na pracy społecznej członków, którymi mogą być pełnoletni obywatele Polski.

Do założenia partii politycznej niezbędnych jest tysiąc podpisów osób popierających utworzenie partii. Ewidencję partii politycznych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie.

Partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur, powoływania organów partii w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów. Jawne są również źródła finansowania partii.

Majątek partii politycznej powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku partii oraz z określonych ustawami dotacji i subwencji. Partia nie może pozyskiwać funduszy ze zbiórek publicznych ani od osób prawnych, nie może też prowadzić działalności gospodarczej.

Partia polityczna, która w wyborach do Sejmu samodzielnie tworząc komitet wyborczy otrzymała w skali kraju co najmniej 3% ważnie oddanych głosów na jej okręgowe listy kandydatów na posłów albo weszła w skład koalicji wyborczej, która uzyskała co najmniej 6% głosów, ma prawo do otrzymywania przez okres kadencji Sejmu subwencji z budżetu państwa na działalność statutową, w wysokości zależnej od liczby zdobytych głosów.


Funkcjonowanie w partii politycznej daje istotne ułatwienia, gdy przychodzi korzystać z biernego prawa wyborczego.

Po pierwsze, prawo do zgłaszania kandydatów do Sejmu mają wyborcy zorganizowani w komitety wyborcze oraz właśnie partie polityczne (i ich koalicje). Komitet wyborczy wyborców musi zebrać 1000 podpisów popierających jego utworzenie. Partie są z tego obowiązku zwolnione. Podobne ułatwienia mają partie w wyborach samorządowych.

Po drugie, partyjne komitety wyborcze mogą korzystać ze wsparcia finansowego i rzeczowego partii. Komitety wyborcze wyborców mogą opierać się jedynie na funduszach pozyskanych od osób fizycznych. Komitet taki nie uzyskuje również prawa do subwencji z budżetu państwa w wypadku zdobycia w wyborach 3% głosów9.



2. Przemiany systemu partyjnego III Rzeczypospolitej.
Zmiany prawa a funkcjonowanie partii

Pojęcie systemu partyjnego, podobnie jak wiele innych pojęć w socjologii, nie doczekało się jednoznacznej i uznawanej przez wszystkich definicji. J. Wiatr definiuje go jako "całokształt stosunków istniejących między partiami politycznymi, jak również między partiami politycznymi a organami władzy państwowej" (Wiatr 1999: 275). K. A. Wojtaszczyk daje nieco szerszy opis: według niego, system ten to partie polityczne, normy, na podstawie których one działają, oraz całokształt relacji między nimi i funkcji pełnionych wobec otoczenia (Wojtaszczyk 1998: 67). Niektórzy zaliczają do systemu partyjnego również grupy interesu, co umożliwia włączenie do analizy takich podmiotów, jak np. związki zawodowe.

Pozycje poszczególnych partii politycznej są według Michelsa i Webera warunkowane m.in. przez ramy instytucjonalne współzawodnictwa partii oraz sytuację na rynku wyborczym (Michels, 1962, Weber, 1998, za: Grabowska, Szawiel 2001: 67). Dla zrozumienia sytuacji, w jakiej znajdują się obecnie zmarginalizowane partie polityczne, trzeba zatem prześledzić zmiany systemu partyjnego, a przede wszystkim:

  • zmiany prawa - ustawy o partiach politycznych i ordynacji wyborczej; określają one potencjalne warunki funkcjonowania partii politycznych, w szczególności warunki ich tworzenia i ubiegania się o władzę;
  • ewolucję poszczególnych partii politycznych, a zwłaszcza ich pozycji na scenie politycznej; partie nie działają w politycznej próżni, ich praktyczne możliwości są wyznaczone nie tylko przez ich własny potencjał, ale i siłę konkurencji.


a. Początek transformacji ustrojowej. Ustawa o partiach politycznych z 1990 r.

Przed upadkiem systemu komunistycznego w PRL działało legalnie kilka ugrupowań politycznych. Zgodnie z konstytucją10 "przewodnią siłą polityczną społeczeństwa" była Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, pozostałe zaś, w tym Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne, Unia Chrześcijańsko-Społeczna, Stowarzyszenie "Pax" i Polski Związek Katolicko-Społeczny pełniły rolę satelicką wobec PZPR11. Obrady okrągłego stołu, wybory w 1989 roku wygrane przez Komitet Obywatelski zalegalizowanej "Solidarności" i prace sejmu kontraktowego zapoczątkowały demokratyzację systemu. Wśród wielu praw tworzonych w związku z transformacją ustrojową, 28 lipca 1990 roku uchwalono ustawę o partiach politycznych.

Ustawa stanowiła, iż "partia polityczna jest organizacją społeczną [...] stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności przez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy"12. Partia uzyskiwała osobowość prawną z chwilą zgłoszenia jej do ewidencji prowadzonej przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. Zgłoszenie takie winno było zawierać dane osobowe i podpisy 15 osób posiadających zdolność do czynności prawnych, popierających utworzenie partii. Działanie partii mogło zostać zakazane przez Trybunał Konstytucyjny w wypadku, gdy partia nawoływała do stosowania przemocy w życiu publicznym. Majątek partii mógł pochodzić ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z majątku i dochodów z działalności gospodarczej, a także z ofiarności publicznej. Partia nie mogła korzystać ze wsparcia finansowego ani rzeczowego ze strony podmiotów zagranicznych (osób fizycznych i prawnych). Źródła finansowania partii były jawne. Partiom zapewniano również dostęp do państwowego radia i telewizji.

Powstanie prawnych ram funkcjonowania partii politycznych umożliwiło rejestrację ugrupowaniom powstałym jeszcze przed przełomem 1989 roku. Była to przede wszystkim powstała jeszcze w 1979 roku Konfederacja Polski Niepodległej, a także reaktywowana w 1987 roku Polska Partia Socjalistyczna. Jednymi z pierwszych nowo utworzonych partii były Unia Polityki Realnej (założona jako stowarzyszenie w 1987 r.) i Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, powołane w październiku 1989 r. (Partie i koalicje... 2000: 33).

W tym też okresie doszło do przekształcenia najważniejszych partii odchodzącego systemu. W styczniu 1990 r. Polska Zjednoczona Partia Robotnicza rozwiązała się, a w jej miejsce powstała Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej. Nieco wcześniej zostało rozwiązane Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, a po krótkich perturbacjach organizacyjnych i personalnych utworzono Polskie Stronnictwo Ludowe.

W okresie kadencji Sejmu Kontraktowego, w Obywatelskim Klubie Parlamentarnym skupiającym solidarnościową opozycję zjednoczoną dotąd w obliczu wspólnego wroga (PZPR), zarysowały się podziały, powodowane różnicami w preferencjach dotyczących radykalizmu, sposobu i tempa przemian ustrojowych oraz wizji docelowego systemu społecznego. Wobec zbliżających się wyborów samorządowych, wiosną 1990 r. Wałęsa wezwał do dzielenia się środowisk solidarnościowych na lewicę i prawicę, określając tę sytuację jako "wojnę na górze" (Słodkowska, w: Zbiorowi aktorzy... 1997: 31). Podziały ugruntowały się podczas kampanii prezydenckiej jesienią tegoż roku. Najważniejszymi środowiskami, jakie w tym czasie się wyodrębniły, było popierające Lecha Wałęsę Porozumienie Centrum braci Kaczyńskich oraz skupiony wokół premiera Tadeusza Mazowieckiego Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna, przekształcony po przegranych przez niego wyborach w Unię Demokratyczną.


b. Wybory parlamentarne w 1991 r.

Łatwość zakładania partii politycznych spowodowała ogromne rozdrobnienie sceny politycznej. Nawet niewielkie różnice w poglądach czy też nieporozumienia między politykami często skutkowały założeniem kolejnej partii. Wiele zakładanych partii było przejawem zabawy w politykę, czy też chęci zaistnienia jakiegoś środowiska na szerszej arenie. Praktyczny brak ograniczeń co do startu w wyborach spowodował, że w październiku 1991 roku o wejście do Sejmu ubiegała się przeszło setka komitetów wyborczych, przy czym 24 zarejestrowały swoje listy w przeszło połowie okręgów wyborczych. Niewiele partii zdecydowało się na start w szerszym bloku, jak np. SdRP, która skupiła wokół siebie organizacje lewicowe (Sojusz Lewicy Demokratycznej) czy ZChN (Wyborcza Akcja Katolicka). Na samodzielny start zdecydował się utworzony jeszcze w 1990 r. Kongres Liberalno-Demokratyczny, do tej pory będący częścią PC. W rezultacie w Sejmie zasiedli przedstawiciele 29 komitetów. Rezultaty wyborów obrazuje tabela 1. Uwzględniono komitety, które zarejestrowały największą liczbę list wyborczych (co świadczy o ich sile organizacyjnej) oraz te, które uzyskały mandaty.

Tabela 1. Wyniki wyborów do Sejmu RP z 27 października 1991 r.
źródło: opracowanie własne na podstawie: Państwowa Komisja Wyborcza (1991)

Nr komi- tetuKomitetzdobyte głosyodsetek zdobytych głosówzarejes- trowane listyzdobyte mandaty
54Unia Demokratyczna1 382 05112,3%3762
60Sojusz Lewicy Demokratycznej1 344 82012,0%3760
17Wyborcza Akcja Katolicka980 3048,7%3749
12Porozumienie Obywatelskie Centrum977 3448,7%3744
2Polskie Stronnictwo Ludowe Sojusz Programowy972 9528,7%3548
41Konfederacja Polski Niepodległej841 7387,5%3746
32Kongres Liberalno-Demokratyczny839 9787,5%3737
13Ruch Ludowy "Porozumienie Ludowe"613 6265,5%3328
30NSZZ "Solidarność"566 5535,1%3327
63Polska Partia Przyjaciół Piwa367 1063,3%3316
7Chrześcijańska Demokracja265 1792,4%375
42Unia Polityki Realnej253 0242,3%373
3Solidarność Pracy230 9752,1%274
8Stronnictwo Demokratyczne159 0171,4%371
20Mniejszość Niemiecka132 0591,2%97
61Partia Chrześcijańskich Demokratów125 3141,1%194
62Polska Partia Ekologiczna - Zieloni91 7260,8%36-
53"Zdrowa Polska" - KW PUE, NFE i ruchów wsp.89 0340,8%36-
46Partia Wolności78 7040,7%24-
23Stronnictwo Narodowe74 0820,7%33-
43Koalicja PP Ekol. i PP Zielonych71 0430,6%33-
19Partia "X"52 7350,5%43
39Ruch Demokratyczno-Społeczny51 6560,5%201
67Ludowe Porozumienie Wyborcze "Piast"42 0310,4%11
49Blok Ludowo-Chrześcijański36 6650,3%360
36Ruch Chrześcijańsko-Społeczny "Przymierze"30 0920,3%21-
55Wyborczy Blok Mniejszości29 4280,3%15-
66Krakowska Koalicja Solidarni z Prezydentem27 5860,2%11
67Związek Podhalan26 7440,2%11
58Polski Związek Zachodni26 0530,2%334
69Wielkopolsce i Polsce23 1880,2%11
10Ruch Autonomii Śląska19 8000,2%22
66Bydgoska Lista Jedności Ludowej18 9020,2%11
6Komitet Wyborczy Prawosławnych13 7880,1%11
66Solidarność 8012 7690,1%11
68Unia Wielkopolan okr. woj. leszczyńskiego9 0190,1%11
67Sojusz Kobiet Przeciw Trudnościom Życia1 9220,0%11
inne339 5953,0%110-
Suma: 11 218 602100,0%934460


c. Wybory parlamentarne w 1993 r.

W tak rozdrobnionym parlamencie trudno było zmontować trwałą większość rządową. W trakcie dwuletniej kadencji powołano aż trzech premierów, z czego jeden nie zdołał nawet skompletować gabinetu. Gdy wreszcie trzeci rząd otrzymał wotum nieufności, prezydent Wałęsa zdecydował się rozwiązać parlament.

Wcześniej jeszcze posłowie zdołali uchwalić ordynację wyborczą, która miała być lekarstwem na rozdrobnienie parlamentu. Wprowadziła ona 5-procentowy próg wyborczy dla komitetów wyborczych i 8-procentowy dla koalicji. Zmieniono także metodę przeliczania głosów na mandaty w celu promowania silniejszych ugrupowań. Próg wyborczy nie obowiązywał jedynie list mniejszości narodowych.

Cel tych zmian - ustrukturalizowanie polskiej sceny politycznej - został zasadniczo osiągnięty. Tym razem w wyborcze szranki stanęło "jedynie" 35 komitetów, z czego 15 zarejestrowało swoje listy w więcej niż połowie okręgów. W Sejmie znalazło się sześć ugrupowań oraz dodatkowo posłowie mniejszości niemieckiej.

Tabela 2. Wyniki wyborów do Sejmu RP z 19 września 1993 r.
źródło: opracowanie własne na podstawie: Państwowa Komisja Wyborcza (1993)

Nr komi- tetuKomitetzdobyte głosyodsetek zdobytych głosówzarejes- trowane listyzdobyte mandaty
5Sojusz Lewicy Demokratycznej132 815 16920.3%52171
6Polskie Stronnictwo Ludowe2 124 36715.3%52132
9Unia Demokratyczna1 460 95710.5%5274
11Unia Pracy1 005 0047.3%5241
2Katolicki Komitet Wyborczy "Ojczyzna"14878 4456.3%52-
4Konfederacja Polski Niepodległej795 4875.7%5222
10Bezpartyjny Blok Wspierania Reform746 6535.4%5216
8Komisja Krajowa NSZZ "Solidarność"676 3344.9%52-
1Porozumienie Centrum609 9734.4%52-
7Kongres Liberalno-Demokratyczny550 5784.0%52-
12Unia Polityki Realnej438 5593.2%52-
19Samoobrona - Leppera383 9672.8%44-
17Partia "X"377 4802.7%51-
15Koalicja dla Rzeczpospolitej371 9232.7%51-
3Polskie Stronnictwo Ludowe - Porozumienie Ludowe327 0852.4%52-
25Mniejszość Niemiecka Śląska Opolskiego60 7700.4%13
21Ruch Autonomii Śląska26 3570.2%2-
16Towarzystwo Społeczno Kulturalne Niemców Woj. Katowickiego23 3960.2%21
22NOT - Stowarzyszenia Techniczne22 7170.2%21-
20Ojczyzna - Lista Polska15 9580.1%14-
13Polska Wspólnota Narodowa - Polskie Stronnictwo Narodowe14 9890.1%21-
14Polska Partia Przyjaciół Piwa14 3820.1%12-
18Poza Układem6 9180.0%2-
24Polska Unia Pracujących6 7890.0%4-
23Rzemieślnicza Partia Polski2 2510.0%2-
25inne100 4890.7%10-
Suma: 13 856 997100.0%861460

Układ sił, który był rezultatem wyborów (tabela 2), dla wielu był jednak zaskakujący. Wygrały zdecydowanie ugrupowania postkomunistyczne - SLD oraz PSL. Dość udaną inicjatywą okazała się integracja ugrupowań lewicowych o niekomunistycznym rodowodzie: powstała w 1992 r. Unia Pracy, łącząca m.in. Solidarność Pracy, Ruch Demokratyczno-Społeczny, Polską Unię Socjaldemokratyczną i część PPS. Natomiast prawica poszła do wyborów rozdrobniona; partie z tej strony sceny politycznej wystartowały w ośmiu komitetach. Do Sejmu dostały się dwa, pozostałe nie przekroczyły progu wyborczego. W rezultacie głosy przeszło jednej trzeciej wyborców zostały zmarnowane.


d. Ustawa o partiach politycznych z 1997 r.

Parlament III kadencji podjął kolejne działania, mające na celu uporządkowanie polskiej sceny politycznej. Uchwalona 27 czerwca 1997 roku i obowiązująca (ze zmianami) do dziś ustawa o partiach politycznych szczegółowiej reguluje zasady funkcjonowania i działalności partii oraz wymogi, jakie powinna ona spełniać. Jedną z najważniejszych zmian było zwiększenie liczby podpisów niezbędnych do założenia partii - z 15 do 1000. Warunek ten musiały także spełnić już zarejestrowane partie; ustawa nałożyła na nie obowiązek złożenia wymaganej przez nowe prawo liczby podpisów do końca 1997 roku.

W rezultacie z około 360 partii zarejestrowanych w grudniu 1997 roku, w styczniu 1998 roku zostało tylko 60 (Jurek, Łynka 2000: 148). Z ewidencji zniknęły więc partie "kanapowe", liczące kilkunastu bądź kilkudziesięciu członków, a także partie martwe, które nie zostały wykreślone wcześniej ze względu na niedbałość ich kierownictwa.


e. Wybory parlamentarne w 1997 r.

Partie prawicowe boleśnie odczuły porażkę z wyborów 1993 roku. Od tego czasu ich przedstawiciele niejednokrotnie prowadzili rozmowy mające na celu powołanie wspólnego ugrupowania i startu w wyborach w ramach jednego komitetu, by nie zatrzymać się znowu na progu wyborczym. Cel ten jednak udało się osiągnąć dopiero rok przed wyborami parlamentarnymi. W połowie 1996 roku z inicjatywy NSZZ "Solidarność" powstała Akcja Wyborcza "Solidarność" - koalicja partii centroprawicowych skupiona wokół Związku.

W skład AW"S" weszły między innymi Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, Porozumienie Centrum, Chrześcijańska Demokracja - Stronnictwo Pracy, Koalicja Konserwatywna, Konfederacja Polski Niepodległej, Konfederacja Polski Niepodległej Obóz Patriotyczny, Konfederacja Republikanów, Partia Chrześcijańskich Demokratów, Ruch dla Rzeczypospolitej - Obóz Patriotyczny, Ruch Stu, Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe (Partie i koalicje... 2000: 162; www.webmedia.pl/rs-aws). Partie te jednak zachowały swoją odrębność organizacyjną; AW"S" wzięła udział w wyborach jako komitet koalicyjny.

Ze znaczących prawicowych partii politycznych poza AW"S" pozostał Ruch Odbudowy Polski założony przez Jana Olszewskiego po wyborach prezydenckich z 1995 r. Wcześniej, bo już w 1994 roku, Kongres Liberalno-Demokratyczny, który w wyborach w 1993 roku zdobył 4% głosów, połączył się z Unią Demokratyczną, tworząc Unię Wolności.

Ostatecznie w 1997 roku wyborach do Sejmu wystartowało zaledwie 21 komitetów wyborczych, w tym 7 komitetów mniejszości narodowych. Tylko 10 komitetów zdołało wystawić swoje listy we wszystkich okręgach wyborczych. Dane te wskazują na znaczny postęp w porządkowaniu polskiej sceny politycznej. Komitety wyborcze, które dostały się do Sejmu, otrzymały łącznie przeszło 87% głosów wyborców; jedynie niecałe 13% głosów zostało "zmarnowanych". Wyniki tych wyborów ilustruje tabela 3.

Tabela 3. Wyniki wyborów do Sejmu RP z 21 września 1997 r.
źródło: opracowanie własne na podstawie: www.pkw.gov.pl

Nr komi- tetuKomitetzdobyte głosyodsetek zdobytych głosówzarejes- trowane listyzdobyte mandaty
5Akcja Wyborcza "Solidarność"4 427 37333.8%52201
6Sojusz Lewicy Demokratycznej3 551 22427.1%52164
4Unia Wolności1 749 51813.4%5260
7Polskie Stronnictwo Ludowe956 1847.3%5227
9Ruch Odbudowy Polski727 0725.6%526
1Unia Pracy620 6114.7%52-
10Krajowa Partia Emerytów i Rencistów284 8262.2%52-
8Unia Prawicy Rzeczypospolitej266 3172.0%52-
3Krajowe Porozumienie Emerytów i Rencistów212 8261.6%52-
2Blok dla Polski178 3951.4%52-
14Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców - DFK16 7240.1%22
12Przymierze Samoobrona10 0730.1%16-
11Polska Wspólnota Narodowa8 5900.1%13-
15inne (8 komitetów, w tym 6 mniejszości narodowych)78 4980.6%8-
Suma: 13 088 231100.0%559460


f. Ordynacja wyborcza z 2001 r. Finansowanie partii z budżetu państwa

Nowelizacja ustawy o partiach politycznych z 12 kwietnia 2001 roku wprowadziła istotne zmiany w finansowaniu partii politycznych. Partie straciły możliwość prowadzenia działalności gospodarczej. Nie mogą też pozyskiwać funduszy od podmiotów gospodarczych i innych osób prawnych, a także ze zbiórek publicznych. Wpłaty i darowizny niepieniężne na rzecz partii mogą pochodzić jedynie od osób fizycznych, których wykaz wchodzi w skład corocznych sprawozdań finansowych. W zamian za to partie uzyskały możliwość zdobycia subwencji z budżetu państwa na okres kadencji Sejmu.15 Niezłożenie przez partię polityczną corocznego sprawozdania finansowego lub sprawozdań z przeprowadzonych kampanii wyborczych, a także odrzucenie tych sprawozdań przez Państwową Komisję Wyborczą może skutkować poważnymi konsekwencjami finansowymi (zmniejszenie lub całkowite odebranie subwencji), a nawet wykreśleniem partii z rejestru.

Inną ważną zmianą wprowadzoną przez ordynację wyborczą było to, iż prawo zgłaszania list kandydatów w wyborach do parlamentu zostało przyznane jedynie partiom politycznym (i ich koalicjom) oraz wyborcom. Od tej pory kandydatów nie mogą już zgłaszać organizacje społeczne (np. związki zawodowe).

Powyższe uregulowania wzmocniły partie jako podmioty uczestniczące w życiu politycznym.


g. Wybory parlamentarne w 2001 r.

Na podstawie wyników wyborów w 1997 roku można było przypuszczać, że polska scena polityczna stabilizuje się. W Sejmie znalazły się cztery duże ugrupowania skupione w dwóch obozach: (1) koalicyjny, postsolidarnościowy - AW"S" i Unia Wolności, określające się jako prawicowe lub centro-prawicowe, (2) opozycyjny, postkomunistyczny - SLD i PSL, określające się jako lewicowe lub centro-lewicowe. W trakcie kadencji Sejmu nastąpiła reorganizacja w łonie SLD - koalicja lewicowych organizacji skupiona wokół SdRP przekształciła się w jednolitą partię. Również w AW"S" występowały pewne próby konsolidacji, jednak równolegle trwał jej stopniowy rozpad. Na krótko przed wyborami część jej członków utworzyła Prawo i Sprawiedliwość oraz Ligę Polskich Rodzin (wspólnie z częścią działaczy ROP), a także - z częścią działaczy Unii Wolności - Platformę Obywatelską.

Wyniki wyborów z 2001 roku (przedstawione w tabeli 4) przyniosły prawdziwe trzęsienie ziemi na scenie politycznej. Spośród pięciu ugrupowań, które weszły do Sejmu cztery lata wcześniej, jedynie dwa (SLD i PSL) znalazły się tam ponownie. Po czteroletniej nieobecności wróciła natomiast Unia Pracy, jednak nie jako samodzielny komitet, lecz koalicjant SLD. Poza Sejmem znalazły się oba ugrupowania, które w minionej kadencji sprawowały władzę (UW, AW"S"). Weszły natomiast trzy zupełnie nowe twory polityczne (PO, PiS, LPR)16 oraz Samoobrona, która wcześniej funkcjonowała jedynie na marginesie życia politycznego.

Tabela 4. Wyniki wyborów do Sejmu RP z 22 września 2001 r.
źródło: opracowanie własne na podstawie: www.pkw.gov.pl

Nr komi- tetuKomitetzdobyte głosyodsetek zdobytych głosówzarejes- trowane listyzdobyte mandaty
1Sojusz Lewicy Demokratycznej - Unia Pracy5 342 14741,0%41216
7Platforma Obywatelska1 650 10112,7%4165
4Samoobrona Rzeczypospolitej Polskiej1 327 62410,2%4153
5Prawo i Sprawiedliwość1 236 2089,5%4144
6Polskie Stronnictwo Ludowe1 168 4889,0%4142
10Liga Polskich Rodzin1 025 1487,9%4038
2Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy729 2075,6%41-
3Unia Wolności404 0743,1%41-
8Alternatywa Ruch Społeczny54 2660,4%41-
11Mniejszość Niemiecka47 2300,4%22
14Polska Partia Socjalistyczna13 4590,1%16-
15Niemiecka Mniejszość Górnego Śląska8 0240,1%1-
13Polska Unia Gospodarcza7 1890,1%10-
9Polska Wspólnota Narodowa2 6440,0%6-
Suma: 13 015 809100,0%403460

W wyborach wystartowało 14 komitetów wyborczych, w tym trzy komitety wyborców (PO i mniejszości niemieckie) i dwa komitety koalicji partii politycznych (SLD-UP i AWSP). Dziewięć komitetów miało zasięg ogólnopolski. Tym razem aż 90% głosów przypadło ugrupowaniom, które znalazły się w Sejmie.


h. Podsumowanie

Śledząc wyniki wyborów do Sejmu w Trzeciej Rzeczypospolitej można zauważyć stopniowy postęp w porządkowaniu się polskiego systemu partyjnego. Początkowe skrajne rozbicie partyjne, którego skutkiem była niemożność stworzenia stabilnych rządów, zmusiło polityków do wprowadzenia zmian mających na celu poprawę sytuacji. Najważniejsze z nich, czyli wprowadzenie progu wyborczego i wymogu zebrania tysiąca podpisów w celu rejestracji partii, dały w rezultacie znaczne zmniejszenie liczby komitetów ubiegających się o mandaty (z przeszło stu w 1991 roku do czternastu po dziesięciu latach) oraz ugrupowań wchodzących do Sejmu (z 29 do sześciu).

Proces uczenia się nowych reguł nie był bezbolesny. Do zasad ordynacji wyborczej musieli się przyzwyczaić zarówno politycy, jak i wyborcy. Wybory w 1993 roku pokazały tym pierwszym, że aby wejść do Sejmu, trzeba współpracować w szerokim gronie, a tym drugim - że oddanie głosu na słabą partię grozi jego "straceniem". O ile w 1993 roku co trzeci oddany głos był "stracony", o tyle w 2001 - już tylko co dziesiąty.


Jednak trudno mówić o stabilizacji sceny politycznej. Jeśli spojrzymy na nazwy komitetów wyborczych, niewiele znajdziemy takich, które startowały we wszystkich wyborach. W formie niezmienionej lub prawie niezmienionej startowały tylko dwa komitety i oba utrzymały się w Sejmie przez wszystkie cztery kadencje; dość paradoksalnie są to partie wywodzące się z poprzedniego systemu - PSL i SLD.

Co ciekawe, obie te partie przechodzą obecnie najgłębszy kryzys od początku istnienia. Społeczne poparcie dla PSL nieznacznie przekracza granicę progu wyborczego, natomiast z SLD, który zdawał się być najbardziej zwartą formacją, wystąpiła znaczna grupa znanych działaczy tworząc nowe ugrupowanie (Socjaldemokrację Polską). Jest to kolejny dowód ciągłej niestabilności polskiego systemu politycznego.

Dość dużą trwałość, przynajmniej jeśli chodzi o nazwę, wykazuje powstała w wyniku połączenia kilku mniejszych parlamentarnych ugrupowań w 1992 roku inna partia lewicowa - Unia Pracy, która po przejściowym wypadnięciu z gry i de facto rozpryśnięciu się na trzy części , powróciła do Sejmu jako koalicjant SLD.17

Jeśli chodzi o prawą stronę sceny politycznej, należy zwrócić uwagę na działaczy skupionych wokół związku zawodowego "Solidarność", którzy kandydowali wielokrotnie, lecz w różnych formach organizacyjnych. Ostatnio sformowany koalicyjny komitet Akcja Wyborcza Solidarność Prawicy rozpadł się zaraz po wyborach i zniknął ze sceny politycznej. Część prawicowych polityków powróciła jednak na ławy sejmowe w komitetach PiS i PO.

Partiami obecnie niemającymi swoich reprezentantów w Sejmie, a jednak ciągle działającymi i notowanymi w sondażach opinii publicznej są Unia Wolności i Unia Polityki Realnej. Są to ugrupowania o bardziej zawikłanych historiach wyborczych, ale o długich (jak na młodą polską demokrację) tradycjach. Mimo ciągle zmieniających się warunków funkcjonowania partii - zmian prawa i układów sił - przetrwały one w mniej lub bardziej zmienionym kształcie pierwszych kilkanaście lat demokracji. Tym dwóm partiom poświęcone zostały moje badania. Omówienie przyczyn, dla których zdecydowałam się wybrać właśnie te partie, a także szczegółowy opis dziejów tych ugrupowań, czytelnik znajdzie w dalszych częściach pracy.


następny rozdział: II. Metodologia badań



Przypisy

8 ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych, art. 1 pkt.1 wróć

9 Tak stało się w przypadku Platformy Obywatelskiej, która startowała w wyborach jako Komitet Wyborczy Wyborców wróć

10 poprawka do konstytucji PRL wprowadzona w 1976 roku wróć

11 por. Zbiorowi aktorzy... (1997: 14) wróć

12 Ustawa o partiach politycznych z dnia 28 lipca 1990 roku, art. 1 wróć

13 koalicja partii politycznych wróć

14 koalicja partii politycznych skupiona wokół ZChN, Partii Konserwatywnej, Stronnictwa Ludowo-Chrześcijańskiego i Partii Chrześcijańskich Demokratów wróć

15 Por. część I.1. pracy. Wcześniej z budżetu państwa można było uzyskać jedynie dotację z tytułu zwrotu kosztów poniesionych na przeprowadzenie kampanii wyborczej. Dotacja taka przysługiwała komitetom, które wprowadziły swoich przedstawicieli do Sejmu lub Senatu. wróć

16 PiS został stworzony w dużej mierze na bazie członków Porozumienia Centrum, jednak brak tu jest formalnej ciągłości organizacyjnej. Odwrotna sytuacja miała miejsce w przypadku LPR, która formalnie jest przemianowanym Stronnictwem Narodowo-Demokratycznym (EwP nr 53); w praktyce jednak jest to nowy twór, powstały na skutek zjednoczenia sił środowisk narodowców (m.in. wspomnianego SND, części działaczy Stronnictwa Narodowego, AW"S" i ROP) pod patronatem Radia Maryja. wróć

17 Część działaczy ze Zbigniewem Bujakiem znalazła się w Unii Wolności, część z Ryszardem Bugajem - w PSL wróć

Valid HTML 4.01 Transitional Poprawny CSS!
Agnieszka Sosnowska
asosnowska@asosnowska.pl
Stronę najlepiej oglądać w rozdzielczości 1024x768px lub wyższej Pajączek - polski edytor HTML, CSS, PHP, XTHML, JavaScript, RSS. Wbudowany FTP, galerie, wysiwyg, kursy!